Kolejne oblężenie Malborka

Stołeczny zamek Zakonu Krzyżackiego w Malborku doświadczył w swojej ponad siedemsetletniej historii kilku poważnych oblężeń, a prawie każde z nich było brzemienne w skutki. To z czasów Wielkiej Wojny z Polską, tuż po klęsce grunwaldzkiej, skłoniło Krzyżaków do modernizacji umocnień i lepszego przystosowania ich do obrony przed ostrzałem artyleryjskim. Kolejne oblężenie kilkadziesiąt lat później, w trakcie wojny z Polską, zwanej trzynastoletnią, zakończyło się przekazaniem zamku w ręce króla Kazimierza Jagiellończyka. Od tamtej pory Malbork był siedzibą polskich starostów dłużej niż wielkich mistrzów krzyżackich. Oblężenia z czasów wojen Rzeczpospolitej ze Szwedami w XVII w. zaowocowały dalszą modernizacją malborskich fortyfikacji, dokonywaną przez obie strony konfliktu, które na zmianę posiadały kontrolę nad zamkiem. Wreszcie najbardziej dotkliwe dla architektury zabytkowej budowli oblężenie przez wojska sowieckie, atakujące broniących się w jej murach Niemców, w lutym i marcu 1945 roku, które zakończyło się straszliwym zrujnowaniem niemal połowy malborskiego kompleksu zamkowego. Od tamtej pory pieczołowicie odbudowywany przez polskich konserwatorów, pod kierunkiem nieocenionego Macieja Kilarskiego, stopniowo odzyskiwał dawną świetność. Aż do kolejnego oblężenia, które właśnie rozgrywa się na naszych oczach… Oblężenia przez budowlaną tandetę, która niszczy bezcenne zamkowe otoczenie, stanowiące wszak kontekst dla zabytku wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Obecnie na terenie dawnego Starego Miasta w bezpośrednim sąsiedztwie zamku, prowadzona jest budowa nowego gmachu, który stanie na pozostałościach tzw. Szkoły Łacińskiej. Była to budowla średniowieczna wzniesiona w linii murów obronnych miasta Malbork, gruntownie przekształcona w epoce nowożytnej, gdy pełniła funkcję szkoły, stąd jej zwyczajowa nazwa, a następnie zburzona ponad sto lat temu. Do naszych czasów zachowały się średniowiecznej relikty, związane z zachowanym w tym miejscu fragmentem miejskich umocnień. Wznoszony budynek będzie miał nowoczesne elewacje i bryłę odwołującą się do jego historycznej formy. Nie jest to jednak odbudowa zniszczonego dawno temu zabytku, ale nowy obiekt, który dość agresywnie ingeruje w imponującą panoramę zamku.

Nawet po zakończeniu prac budowlanych, gdy szpetne betonowe bloczki zostaną częściowo oblicowane materiałem ceramicznym, obiekt ten, w swojej stylistyce odwołujący się do architektury współczesnych prowincjonalnych gmachów urzędowych oraz biurowych, będzie stanowił niekorzystny akcent w reprezentacyjnym widoku na zamek z mostu na Nogacie, który podziwia każdy, kto choćby tylko przejeżdża autem przez Malbork. W sąsiedztwie zabytku tak wyjątkowego jak zamek malborski każda inwestycja budowlana powinna stać się przedmiotem szerokiej debaty, a jej forma w żadnym wypadku nie powinna brutalnie ingerować w otoczenie. Niestety nowy gmach, który ma pomieścić centrum kultury, nie jest najgorszą rzeczą jaka mogła spotkać zamek w Malborku.

Znacznie poważniejszym naruszeniem delikatnej strefy ochronnej wokół jednego z najcenniejszych zabytków na świecie, jest zrealizowana kilka lat temu budowa betonowych trybun dla publiczności, usytuowanych na błoniach od wschodu, wzdłuż tzw. Wałów Plauena, czyli fortyfikacji wzniesionych przez Krzyżaków w XV w. Formalnie przypominają one trybuny na stadionie czwartoligowego klubu piłkarskiego, a służą widzom, tłumnie podziwiającym inscenizację oblężenia Malborka, organizowaną raz w roku. W planach są jednak pokazy meczów piłkarskich na wielkim telebimie, więc forma trybun nie dziwi w tym kontekście. Jednak porzucając ironię trzeba jasno stwierdzić, że realizacja tego przedsięwzięcia jest wielkim skandalem! Dodajmy, że obecne władze Malborka dokończyły dzieło nazistowskich Niemców, którzy budowę trybun w tym miejscu planowali w trakcie wojny, aby zorganizować przestrzeń dla defilad oddziałów Wehrmachtu udających się na front wschodni. Na szczęście kolejne klęski w zmaganiach z Sowietami nie pozwoliły Niemcom na realizację tego absurdalnego przedsięwzięcia. Zrobili to dopiero Polacy… W ten sposób wspaniały zabytek, od strony wjazdu został otoczony przez banalną budowlę, której kontrast jest wręcz bolesny. Zastanawiam się jak długo UNESCO będzie przyglądało się temu polskiemu oblężeniu Malborka. Znamy przecież przykłady obiektów, które z powodu podobnych przedsięwzięć, polegających na bezmyślnym niszczeniu ich otoczenia, zostały z Listy Dziedzictwa wykreślone, co stało się kompromitacją dla ich użytkowników. Niech to będzie swoistym memento także dla obecnej dyrekcji Muzeum Zamkowego. Pozostaje mieć nadzieję, że nie wszystko jeszcze stracone, a do Malborka na czas nadciągnie odsiecz, która rozbije to oblężenie budowlanego kiczu. A tymczasem ś.p. Maciej Kilarski, który po wojnie podniósł zamek malborski z ruin i zawsze był godnym strażnikiem tego wyjątkowego miejsca, przewraca się w grobie…